Η ΘΡΟΜΒΟΦΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ V LEIDEN (FVL)

- Αναρτήθηκε στις : 30/04/2021 από Πισσαρίδης Κώστας

Στη θρομβοφιλία V (Leiden) αυξάνεται η πηκτικότητα του αίματος και ο κίνδυνος θρόμβωσης σε φλέβα και πνευμονικής εμβολής, ιδίως αν συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες που ευνοούν τις θρομβώσεις. (Δες πιο κάτω)

Η αυξημένη πηκτικότητα του αίματος οφείλεται στο ότι ο παράγοντας της πήξεως V έχει μια αλλαγή σε ένα αμινοξύ, που τον κάνει πιο ανθεκτικό στην εξουδετέρωση του, οπότε δρα για περισσότερο χρόνο.

[Η εξουδετέρωση του παράγοντας της πήξεως V για να μην επεκταθεί πολύ ο θρόμβος, γίνεται κυρίως από το φυσικό αναστολέα της πήξεως, την πρωτεΐνη C.]

Η αλλαγή του αμινοξέως στον παράγοντα της πήξεως V οφείλεται σε μετάλλαξη (λέγεται Leiden) του γονιδίου F5 που δίνει εντολή για την κατασκευή του. Αυτή η μετάλλαξη έτυχε να συμβεί για πρώτη φορά σε κάποιον πρόγονο στην Εγγύς Ανατολή, πριν από 20.000 ως 25.000 χρόνια. (Δες πιο κάτω)

(Η μετάλλαξη λέγεται Leiden, από το όνομα του πανεπιστημίου που πρωτοβρέθηκε)

Η μετάλλαξη V (Leiden), παρατηρείται περίπου στο 20% όσων παρουσιάζουν θρομβοεμβολική νόσο (VTE) και δημιουργεί περίπου το 50% των οικογενών θρομβώσεων.

Αυτή είναι η συχνότερη κληρονομική θρομβοφιλία και όποιος την παρουσιάζει έχει 6πλάσιο κίνδυνο για 1^η φλεβική θρόμβωση, συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό που έχει πιθανότητα φλεβικής θρόμβωσης περίπου 1-1.5:1000/έτος.

Επιπλέον όσες γυναίκες έχουν την μετάλλαξη, παρουσιάζουν σχεδόν 3πλάσιο κίνδυνο για επαναλαμβανόμενες αυτόματες αποβολές κυρίως μετά τον 3^ο μήνα και πιθανώς έχουν αυξημένο κίνδυνο προεκλαμψίας.

Επίσης πιθανώς η μετάλλαξη σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου ιδίως σε νέους, καπνιστές και γυναίκες.

Επιπλέον η μετάλλαξη ίσως σχετίζεται και με περιπτώσεις νεφρικής νόσου, άγνωστης αιτιολογίας.

Η μετάλλαξη κληρονομείται με αυτοσωματική επικρατούσα κληρονομικότητα (δες πιο κάτω) και ατελή διεισδυτικότητα (δεν παρουσιάζουν τη νόσο όλοι όσοι έχουν τη μετάλλαξη).

>> Η ετερόζυγος μετάλλαξη (δηλαδή μόνο το γονίδιο από τον ένα γονιό είναι μεταλλαγμένο) του παράγοντα V Leiden είναι πολύ συχνή στους Ευρωπαίους, περίπου σε 1:12 (στην Ελλάδα μπορεί να είναι συχνότερη) και ο κίνδυνος για 1^η φλεβική θρόμβωση είναι 6πλάσιος από το γενικό πληθυσμό.

Η πιθανότητα δεύτερης θρόμβωσης από ετερόζυγο μετάλλαξη του παράγοντα V Leiden είναι ελαφρά μόνο αυξημένη, περίπου 1.4 φορές συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό.

Όμως μόνο στο 5-10% όσων έχουν τη ετερόζυγο μετάλλαξη παρατηρούνται στη διάρκεια της ζωής τους γνωστά επεισόδια θρομβώσεων, έτσι δεν βρέθηκε μείωση της ζωής τους συγκριτικά με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Στις οικογένειες με την ετερόζυγο μετάλλαξη τα επεισόδια θρομβώσεων αυξάνονται περίπου στο 20%.

>> Η ομόζυγος μετάλλαξη (δηλαδή και τα δυο γονίδια, ένα από κάθε γονέα, είναι μεταλλαγμένα) του παράγοντα V Leiden εμφανίζεται περίπου σε 1: 650 Ευρωπαίους και ο κίνδυνος για 1^η φλεβική θρόμβωση είναι 70πλάσιος από το γενικό πληθυσμό.

ΑΛΛΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΙΣ ΘΡΟΜΒΩΣΕΙΣ

Όμως υπάρχουν και άλλοι παράγοντες – καταστάσεις (περιβαλλοντικές ή γονιδιακές) που ευνοούν τις θρομβώσεις, και αν συνδυαστούν με κάποια θρομβοφιλία αυξάνεται πολύ ο κίνδυνος θρόμβωσης.

Αυτοί οι παράγοντες ευνοούν τις θρομβώσεις σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό και διαχωρίζονται σε ισχυρής, μέτριας και ελαφράς πιθανότητας για θρόμβωση. (Δες πιο κάτω)

Επίσης μερικές φορές μπορεί να συνυπάρχει ένα είδος θρομβοφιλίας με ακόμη μια θρομβοφιλία είτε από γονιδιακή μετάλλαξη μακρινού προγόνου είτε από επίκτητη θρομβοφιλία, οπότε αυξάνεται κατά πολύ ο κίνδυνος θρομβώσεων.

Οι επίκτητες θρομβοφιλίες έχουν χαρακτηριστικό παράδειγμα το αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο (antiphospholipid syndrome ή APS).

ΛΙΓΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΗΡΟΜΙΚΟΤΗΤΑ

Η μετάλλαξη του παράγοντα V (Leiden) κληρονομείται με αυτοσωματική επικρατούσα κληρονομικότητα, δηλαδή αν το ελαττωματικό γονίδιο το έχει ο ένας μόνο γονέας υπάρχει 50% πιθανότητα να μεταφερθεί η μετάλλαξη στο κάθε παιδί (ετερόζυγος μορφή) και 50% πιθανότητα να μην υπάρχει καθόλου η μετάλλαξη στο παιδί.

Αν δυστυχώς το ελαττωματικό γονίδιο το έχουν και οι δυο γονείς, υπάρχει 50% πιθανότητα το παιδί να πάρει το ένα ελαττωματικό γονίδιο (ετερόζυγος μορφή), 25% πιθανότητα να μην υπάρχει καθόλου η μετάλλαξη στο παιδί και 25% πιθανότητα το παιδί να πάρει και τα δύο ελαττωματικά γονίδια (ομόζυγος μορφή).

ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΕΛΕΓΧΘΕΙ ΓΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗΣ ?

Οι περισσότεροι ασθενείς με θρομβοεμβολή δεν χρειάζεται να ελεγχθούν για γενετική θρομβοφιλία λόγω του ότι το αποτέλεσμα δεν επηρεάζει τη θεραπεία.

>>> Πριν να αρχίσει έλεγχος πρέπει να αποκλειστούν το αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο, ο καρκίνος, τα αυτοάνοσα νοσήματα, η σπάνια παροξυσμική νυκτερινή αιμοσφαιρινουρία, η λήψη αντισυλληπτικών ή οιστρογόνων, η λήψη τεστοστερόνης, κοκαΐνης, ερυθροποιητίνης κλπ.

>>> Έλεγχος διενεργείται κυρίως αν υπάρχει θρόμβωση σε φλέβα, χωρίς αιτιολογικό παράγοντα (δες πιο κάτω) σε ηλικία κάτω των 40 ετών ή χωρίς ή ήπιο αιτιολογικό παράγοντα ιδίως σε άντρα, ηλικίας κάτω των 50 ετών.

>>> Η πιθανότητα υπάρξεως γενετικής θρομβοφιλίας ενισχύεται αν: α) Η θρόμβωση έγινε σε ασυνήθιστη θέση π.χ. εγκεφαλική φλέβα (CVST), σπλαχνική φλέβα κλπ., β) αν υπάρχει ιστορικό θρομβο-εμβολικών επεισοδίων σε 1^ου βαθμού συγγενή < 50 ετών και γ) αν έχει υπάρξει προηγούμενη θρόμβωση σε φλέβα.

>> Επίσης διενεργείται έλεγχος σε γυναίκες που είχαν θρομβοεμβολή στην εγκυμοσύνη ή μέχρι 2 μήνες μετά.

> Έλεγχος ίσως γίνεται επίσης σε γυναίκες με 3 τουλάχιστον ανεξήγητες αποβολές, ιδίως αν υπάρχει ιστορικό θρομβο-εμβολικών επεισοδίων σε 1^ου βαθμού συγγενή < 50 ετών.

Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ

Για τη διάγνωση της μετάλλαξης διενεργείται λειτουργική δοκιμασία πηκτικότητας ή έλεγχος της μετάλλαξης του DNA εξ’ αρχής.

>> Η λειτουργική δοκιμασία πηκτικότητας εξετάζει την αντίσταση στην ενεργοποιημένη πρωτεΐνη C (activated protein C resistance assay ή APCR).

Αυτή έχει ευαισθησία και ειδικότητα που πλησιάζει το 100%, όμως για να μη δείξει ψευδώς φυσιολογική ενώ υπάρχει η μετάλλαξη, πρέπει να γίνει διακοπή των νέων αντιπηκτικών φαρμάκων τουλάχιστον 3 μέρες πριν και να αποκλειστεί η ύπαρξη αντιπηκτικού του λύκου (αυτό προκαλεί επίκτητη αντίσταση στην ενεργοποιημένη πρωτεΐνη C).

>> Αν αυτή δείξει πρόβλημα, θα διενεργηθεί στη συνέχεια έλεγχος της συγκεκριμένης μετάλλαξης του DNA του γονιδίου F5 με Polymerase chain reaction (PCR), η οποία θα δείξει και αν υπάρχει ένα (ετερόζυγος) ή δυο (ομόζυγος) μεταλλαγμένα γονίδια.

Υπ’ όψιν ότι ο έλεγχος της μετάλλαξης του DNA του γονιδίου F5 μπορεί να γίνει εξ’ αρχής, ιδίως αν υπάρχει γνωστό οικογενειακό ιστορικό, αν υπάρχει αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο κλπ.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

>> Σε όσους έχουν εν τω βάθει θρομβοφλεβίτιδα και έχουν την ομόζυγο μορφή ή έχουν συνδυασμό π.χ. ετερόζυγος παράγων V Leiden και ετερόζυγος μετάλλαξη G20210A της προθρομβίνης, χορηγείται επ’ αόριστον αντιπηκτικό, με περιοδική επαναξιολόγηση.

> Στην ετερόζυγο μορφή δεν χορηγείται επ’ αόριστον αντιπηκτική θεραπεία μετά από εν τω βάθει θρομβοφλεβίτιδα, εκτός και αν υπάρχουν και άλλοι μόνιμοι παράγοντες κινδύνου.

ΘΡΟΜΒΟΠΡΟΦΥΛΑΞΗ

Η ύπαρξη θρομβοφιλίας και το είδος της είναι μια μόνο από τις πολλές παραμέτρους που καθορίζει τον κίνδυνο θρομβοεμβολής.

>> Έτσι όποιος έχει θρομβοφιλία (ή έχει έντονο οικογενειακό ιστορικό) προληπτικά πρέπει να αποφεύγει την ακινησία, να πίνει πολλά υγρά, να μην καπνίζει, να μην παίρνει αντισυλληπτικά (ούτε ερυθροποιητίνη, τεστοστερόνη, κοκαΐνη), να χάσει κιλά αν έχει περισσότερα κλπ.

Α) Σε περιπτώσεις υψηλού κινδύνου για θρόμβωση, π.χ. ακινησία λόγω εγχείρησης, τραύματος, νόσου, σε αεροπορικό ταξίδι > 4 ωρών κλπ. συνιστάται η προληπτική χορήγηση είτε Ηπαρίνης χαμηλού μοριακού βάρους (LMWH) είτε ένα νέο αντιπηκτικό (NOAC), είτε fondaparinux (Arixtra).

>> Προληπτική μακροχρόνια χορήγηση αντιπηκτικού ακόμη και σε άνθρωπο με ομόζυγο V Leiden, χωρίς να υπάρχει επεισόδιο θρομβοεμβολής και χωρίς να υπάρχει περίπτωση υψηλού κινδύνου για θρόμβωση, δεν συστήνεται γιατί ο κίνδυνος αιμορραγίας από τα υπάρχοντα αντιπηκτικά είναι μεγαλύτερος από 1%/έτος, ενώ ο κίνδυνος θρομβοεμβολής είναι μικρότερος από 1%/έτος (ο κίνδυνος θρομβοεμβολής χωρίς τις ανωτέρω προϋποθέσεις από την ομόζυγο V Leiden είναι περίπου 0.85%/έτος).

Β) Σε εγκυμοσύνη

i) Αν έχει συμβεί θρομβοεμβολή στο παρελθόν χορηγείται σε όλες προφυλακτικά, στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και για 6 εβδομάδες μετά, LMWH.

ii) Ακόμη και αν δεν υπάρχει ιστορικό θρομβοεμβολής χορηγείται προφυλακτικά, στη διάρκεια και για 6 εβδομάδες μετά, LMWH: Σε ομόζυγο V Leiden, και σε συνδυασμό θρομβοφιλίας (π.χ. ετερόζυγος παράγων V Leiden και ετερόζυγος μετάλλαξη G20210A της προθρομβίνης).

iii) Δεν θα δοθεί θρομβοπροφύλαξη σε ιστορικό θρομβοεμβολήςούτε στη διάρκεια της κύησης, σε ετερόζυγο V Leiden, ακόμη και αν υπάρχει ιστορικό θρόμβωσης σε 1^ου βαθμού συγγενή < 50 ετών.

iv) ΙΣΩΣ χορηγείται προφυλακτικά για 6 εβδομάδες ΜΕΤΑ τον τοκετό, LMWH (π.χ. Enoxaparin 6 mg/kg/ ημέρα), σε ετερόζυγο εγκυμονούσα με οικογενειακό ιστορικό θρόμβωσης σε 1ου βαθμού συγγενή κάτω των 50 ετών, ιδίως αν αυτή είναι μεγαλύτερη των 35 ετών.

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ V (Leiden)

Σ’ αυτήν μεταβάλλεται ο παράγοντας της πήξεως V και γίνεται ανθεκτικότερος στην απενεργοποίηση του από τη δράση της ενεργοποιημένης πρωτεΐνης C (Hereditary resistance to ΑΡC) που είναι φυσικός αναστολέας της πήξεως.

Έτσι ο γενετικά μεταβλημένος παράγοντας της πήξεως V δρα για περισσότερο χρόνο, οπότε αυξάνεται το πλέγμα του ινώδους και ο θρόμβος γίνεται μεγαλύτερος από όσο χρειάζεται.

Η δημιουργία θρόμβου σε αγγείο συμβαίνει σε καταστάσεις υπερπηκτικότητας του αίματος [π.χ. μετάλλαξη V (Leiden)], σε καταστάσεις βραδείας ή στροβιλώδους ροής (στάσης) του αίματος και σε τραυματισμό ή φλεγμονή του ενδοθηλίου του αγγείου (τριάδα Virchow).

Οι φυσικοί αναστολείς της πήξεως υπάρχουν από κατασκευής του ανθρώπου, για να μην επεκτείνεται ο θρόμβος μέσα στα αγγεία πέρα από το σημείο της βλάβης του αγγείου.

Ο παράγοντας της πήξεως V δρα μαζί με παράγοντα Xa για την μετατροπή της Προθρομβίνης σε Θρομβίνη και τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία του πλέγματος του Ινώδους που δημιουργεί τον τελικό “ερυθρό” θρόμβο.

Η μετάλλαξη Leiden αφορά κυρίως την αντικατάσταση της βάσης Γουανίνης (G) με τη βάση Αδενίνη (Α) στο νουκλεοτίδιο 1691 του γονιδίου F5 και αναφέρεται σαν G1691A ή 1691G>A (σπάνια υπάρχει άλλη μετάλλαξη).

Η μετάλλαξη του γονιδίου F5 προκαλεί αντικατάσταση του αμινοξέως Αργινίνη με το αμινοξύ Γλουταμίνη στη θέση 506 του παράγοντα της πήξης V (Arg506Gln).

ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΙΣ ΘΡΟΜΒΩΣΕΙΣ

Οι παράγοντες που ευνοούν τις θρομβώσεις είναι έντονοι, μέτριοι και ήπιοι.

α) Έντονοι παράγοντες κινδύνου, όπως κάταγμα ποδιού, μεγάλο τραύμα, αντικατάσταση του ισχίου ή του γόνατος, τραυματισμός σπονδυλικής στήλης, νοσηλεία (το προηγούμενο 3μηνο) για καρδιακή ανεπάρκεια ή έμφραγμα ή κολπική μαρμαρυγή και ιστορικό προηγούμενης θρομβοεμβολικής νόσου (VTE).

β) Μέτριοι παράγοντες κινδύνου, όπως αυτοάνοσες παθήσεις, μετάγγιση αίματος, ύπαρξη κεντρικής φλεβικής γραμμής, χημειοθεραπεία, συμφορητική καρδιακή ή πνευμονική ανεπάρκεια, ερυθροποιητικοί παράγοντες, αντισυλληπτικά, ορμονική θεραπεία υποκατάστασης μετά την εμμηνόπαυση, καρκίνος (ιδίως μεταστατικός), ισχαιμικό εγκεφαλικό, αρθροσκοπική εγχείρηση γόνατος, λοίμωξη (π.χ. πνευμονία, ουρολοίμωξη), φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, θρόμβωση επιφανειακής φλέβας κλπ.

γ) Ήπιοι παράγοντες κινδύνου, όπως κατάκλιση πάνω από 3 μέρες, πολύωρη ακινησία σε λεωφορείο ή αεροπλάνο, μεγάλη ηλικία, λαπαροσκοπική εγχείρηση, παχυσαρκία, κύηση, κιρσοί, κάπνισμα κλπ.]

ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΑΝΑΘΡΟΜΒΩΣΕΙΣ

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρία, οι παράγοντες κινδύνου για ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ θρομβοεμβολικού επεισοδίου χωρίζονται σε μειωμένης πιθανότητας (< 3%/έτος), μέτριας πιθανότητας (3-8%/έτος) και αυξημένης πιθανότητας (> 8%/έτος).

https://academic.oup.com/eurheartj/article/41/4/543/5556136#211358911

α) Αυξημένη πιθανότητα, > 8%/έτος: καρκίνος (ιδίως μεταστατικός), αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο, προηγούμενο επεισόδιο χωρίς αιτία (ιδίως αν υπάρχουν οι εξής γενετικές θρομβοφιλίες: ομόζυγοι με V Leiden ή ομόζυγοι με FII G20210A, ή συνδυασμός θρομβοφιλιών ή μείωση της Αντιθρομβίνης ΙΙΙ, της πρωτεΐνης C, της πρωτεΐνης S) κλπ.

β) Μέτρια πιθανότητα, 3-8%/έτος: γενική αναισθησία < 30 λεπτά, εισαγωγή σε νοσοκομείο για < 3 μέρες, θεραπεία με αντισυλληπτικά/ οιστρογόνα, κύηση* και 6 εβδομάδες μετά, παραμονή στο κρεβάτι στο σπίτι για > 3 μέρες, τραύμα στο πόδι που εμποδίζει την κίνηση > 3 μέρες, πτήση > 4 ωρών, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, ενεργή αυτοάνοση πάθηση, αν η αιτία της δεν μπορεί να βρεθεί κλπ.

γ) Μειωμένη πιθανότητα, < 3%/έτος: γενική αναισθησία > 30 λεπτά, εισαγωγή σε νοσοκομείο για > 3 μέρες, τραύμα με κάταγμα κλπ.

[* Στην εγκυμοσύνη αυξάνονται οι παράγοντες της πήξεως VIII και το Ινωδογόνο και μειώνεται η πρωτεΐνη S κλπ. Επιπλέον μειώνεται η ροή του αίματος στις φλέβες και επηρεάζεται το ενδοθήλιο από τις ορμονικές αλλαγές.]